W opracowaniu

Olinowanie dawnych żaglowców

Liny, wyrabiane z włókien roślinnych, miały ogromne znaczenie w wyposażeniu żaglowca
– bez nich manewrowanie żaglami i sterowanie statkiem byłoby niemożliwe.

Olinowanie było jednym z najważniejszych elementów wyposażenia żaglowca. Do podtrzymywania masztów, obsługi żagli, cumowania, utrzymywania w miejscu dział i wykonywania wielu innych zadań potrzebne były setki lin. Wymiary i sposoby wytwarzania lin były różne w zależności od ich zastosowań.

Surowce

Głównym materiałem, z którego w dawnych wiekach wykonywano liny, było włókno konopi, rośliny rosnącej na różnych szerokościach geograficznych. Jej łodygi mają włókna o długości sięgającej czasami nawet kilku metrów.


włókno konopne


manila

W dziewiętnastym wieku włókno konopi zostało zastąpione włóknem bananowca manilskiego (zwanym manilą) i włóknem agawy sizalowej (sizalem), które okazały się trwalsze. Ponieważ liny konopne, z których wykonywano olinowanie stałe, były zawsze smołowane, miały charakterystyczny ciemnobrązowy kolor, który lekko się rozjaśniał pod wpływem słońca i soli. Z manili, o bardzo bladym słomkowym kolorze, wytwarzano, ze względu na jej większą elastyczność, przede wszystkim olinowanie ruchome. Liny konopne i z manili są na żaglowcach używane do dziś, choć większość olinowania stanowią liny stalowe.

Budowa lin

Po zgrzebleniu włókna roślinne skręcano – tak powstawała nitka zwana skrętką. Kilka splecionych skrętek – trzy lub więcej – tworzyło pokrętkę, a trzy splecione pokrętki tworzyły najprostszy rodzaj liny. Wszystkie liny składały się zatem z kilku pokrętek, z których każda była skręcana z wielu nitek (skrętek). Aby zwiększyć wytrzymałość liny, jej części składowe skręcano w przeciwnych kierunkach. Pokrętki wyrabiano z nitek skręconych w lewo, a następnie same pokrętki skręcano w prawo (lub na odwrót). Liny produkowano w specjalnych warsztatach położonych w pobliżu stoczni. Wykonywano je zwykle za pomocą specjalnych maszyn do skręcania lin – jedną z nich przedstawiają rysunki.



tackle board.jpg

top - cart.jpg

sledge.jpg

Wypełnianie, owijanie paskami płótna i klajdowanie

Liny wzmacniano na różne sposoby, zwłaszcza w miejscach poddanych największemu tarciu. Najpierw wypełniano rowki w linie, czyli okręcano ją cieńszymi linkami (linkami o obwodzie 2,3 cm, składającymi się z trzech pokrętek), które układano w rowkach między pokrętkami aby wyrównać powierzchnię liny. Linę obwiązywano w rowkach cieńszymi linkami, aby zmienić jej trójkątny przekrój w mniej więcej okrągły, przygotowując ją w ten sposób do owijania paskami płótna i klajdowania. Liny owijano długimi paskami płótna, po czym je smołowano w celu zabezpieczenia ich przed niszczącym wpływem czynników atmosferycznych i wody. Następnie linę z paskami obwijano ciasno cienką linką, czyli juzingiem – tę czynność zwano klajdowaniem. Juzing należało owinąć wokół liny tak, by idealnie do niej przylegał. Wszystkie te czynności – owijanie paskami płótna, smołowanie i klajdowanie – miały uodpornić linę na działanie wody i zabezpieczyć ją przed ocieraniem się o maszty i inne części takielunku.





Na siedemnastowiecznych żaglowcach wanty, sztagi i baksztagi były owijane juzingiem w miejscach, gdzie znajdowały się węzły i mocowania jufersów.

Splot

Kiedy potrzebne były bardzo długie liny - na przykład brasy górnych żagli - łączono dwie liny tak zwanym splotem (rysunki poniżej).





Polegało to po prostu na splataniu pokrętek dwóch lin. Splot długi wykonywano, gdy średnica miejsca połączenia miała być taka sama jak średnica dwóch lin składowych - dotyczyło to między innymi olinowania ruchomego. Kiedy jednak nie miało znaczenia, czy średnica liny wzrośnie, stosowano splot krótki.


O olinowaniu z tematu Jarcia:

Kilka rysunków obrazujących typowe sposoby łączenia lin, dla lepszego zobrazowania stosowanej w opisach terminologii.


(na rysunku jest nieprawidłowa nazwa - zamiast „odcięty szplajs” powinno być „podwójny szplajs”)


Liny kotwiczne i sztagi, czyli tzw. cable - laid rope.



Tłumacząc na polski lewoskrętne liny z kilku (z reguły trzech) prawoskrętnych (hawser - laid), które z kolei były skręcone z 3 pasm włókien, z ang. strands "nici", "żył" czy jak to inaczej nazwać :-) ... Większa ilość pasm włókien w linie prawoskrętnej (hawser - laid) raczej nie była stosowana i skupiano się na 3 pasmach operując jedynie ich grubościami (ilością przędzy ang. rope - yarn) uzyskując żądaną grubość hawser - laid rope. Większa ilość pasm włókien wymagałaby zastosowania większej ilości korb przy części ropwalka zw. ang. tackle - board (patrz rysunek) jak i modyfikacji klina przy wózku (ang. top - cart) a jeśli kręcono linę wykorzystując siłę ludzkich mięśni trzeba by zaprzęgnąć większą ilość niewolników - delikwentów odkupujących winy :-) Mechanizacja zapewne miała miejsce po 1763 roku, gdy James Watt wynalazł swoją maszynę parową :-) a do tego czasu tylko para... ale z ludzkich rąk i nóg :-D
Cable - laid ropes były najbardziej wytrzymałymi linami jakie wytwarzano, stąd znalazły zastosowanie w olinowaniu stałym, czyli sztagi, wanty no i jako liny kotwiczne.

Z postu Mateusza (mati).