Anatomia galeonu z XVII wieku

Korzystając z prostych rysunków, przystąpimy do analizy budowy galeonu
z XVII wieku. Na razie ograniczymy się do najistotniejszych elementów.

Zanim zaczniemy szczegółowo analizować architekturę budownictwa okrętowego, omówimy nazewnictwo szkutnicze dotyczące głównych składowych kadłuba – dzięki temu łatwiej będzie zrozumieć kolejne tematy.
Będą to jednak zaledwie podstawy wiedzy o konstrukcji XVII-wiecznych galeonów. Potem dopiero przystąpimy do prezentacji licznych detali, z których składały się różne części żaglowca.


„Sovereign of the Seas” (1637) uważany jest za jeden z pierwszych okrętów,
przed budową którego opracowano projekt konstrukcyjny. Dokumentacja ta niestety zaginęła.

Elementy konstrukcyjne rufy

Na rysunku poniżej przedstawiono mały angielski galeon w przekroju poprowadzonym wzdłuż płaszczyzny symetrii kadłuba. Korzystając z tej ilustracji, pokrótce omówimy najważniejsze części żaglowca.



Zacznijmy od tego, co często nazywamy „kręgosłupem” statku, czyli od stępki. Jest to długa belka układana podłużnie na spodzie kadłuba. Jej głównym zadaniem jest podtrzymywanie żeber, czyli zakrzywionych elementów poprzecznych składających się na szkielet nośny statku. W tylnej części kadłuba znajduje się stewa rufowa. Jest to mocna belka pionowa połączona na trwałe ze stępką. Stanowi łącznik między stępką a rufą oraz jest wspornikiem rufy. Do stewy rufowej mocuje się na zawiasach ster, czyli ten element konstrukcji, który pozwala kontrolować kierunek poruszania się statku.
Tylna ścianka statku, zwana pawężą, lustrem rufowym lub galerią rufową, jest miejscem, w którym umieszczano liczne elementy dekoracyjne, rzeźbione lub malowane. Dzięki nim każdy galeon zyskiwał indywidualność – stawał się wyjątkowy i łatwo rozpoznawalny. Pawęż podtrzymuje rama rufowa, czyli skomplikowana konstrukcja składająca się z ułożonych poziomo belek łączących pawęż z ostatnią wręgą rufową.

Elementy konstrukcyjne dziobu

Przesuwając się w stronę przedniej części galeonu, znajdujemy konstrukcję zbliżoną do stewy rufowej, noszącą podobną nazwę. Jest to stewa dziobowa lub dziobnica. Stewa dziobowa stanowi przedłużenie stępki, z którą jest zespolona. Również na dziobie znajdują się elementy konstrukcyjne wzmacniające dziób, zwane wzdłużnikami dziobnicy. Z przodu statku, poza dziobnicą, wyróżnia się taran (galion). Jest to wystający element, który pochodzi od tarana antycznych galer. W wypadku galeonów element ten stracił swoją pierwotną funkcję elementu ofensywnego i zamienił się w rodzaj platformy, z której marynarze obsługują żagle bukszprytu. Poniżej tarana, u jego podstawy i nieopodal linii wodnej, znajduje się najcieńszy odcinek dziobnicy służący do rozcinania fal, zwany potocznie dziobową częścią kadłuba (cutwater). Elementem najbardziej wystającym, wieńczącym dziób, jest rzeźba galionu (rzeźba galionowa) zwana również galionem. Galion to rzeźba, najczęściej o tematyce historycznej, mitologicznej lub fantazyjnej. Często miała związek z nazwą statku. Poza tym galion miał przynosić szczęście marynarzom. Często wykorzystywanym motywem nie mającym nic wspólnego z nazwą był wspięty lew.

Omasztowanie i inne elementy wyposażenia

Galeony miały najczęściej trzy, czasem cztery maszty, na których stawiano żagle potrzebne do żeglugi.
Na rysunku schematu powyżej widoczny jest bukszpryt, wystający poza taran i odpowiednio nachylony w stosunku do linii horyzontu. Za nim, bliżej środka kadłuba, znajduje się fokmaszt, postawiony prawie prostopadle do pokładu. Maszt ten jest osadzony w stępce. Trzeci maszt, zwany grotmasztem, znajduje się w środkowej części kadłuba i jest najwyższy. Kolejny maszt, za grotmasztem w stronę rufy, zwany jest bezanmasztem. Dość często na dużych galeonach znajdował się jeszcze jeden maszt stawiany za bezanmasztem. Nazywano go bonawenturą.



Stałym elementem wyposażenia statku był kabestan. Służył do podnoszenia kotwicy oraz wykonywania innych czynności, takich jak stawianie masztu i rei oraz przemieszczanie beczek z wodą, żywnością, prochem lub dział.
Lina kotwiczna, najgrubsza lina na statku, do której wiązano kotwicę, była często zawijana wokół dużego poleru na stałe zespolonego z konstrukcją kadłuba.
Kolejnym elementem niezbędnym do żeglugi jest sterociąg, czyli zespół elementów umieszczonych na rufie, służących do poruszania płetwą sterową. W galeonach z XVII wieku położenie płetwy sterowej zmieniano specjalnym prętem, który przenosił i zwiększał siłę mięśni sternika.


sterówka na Batawii

Lepszy układ sterowania w postaci koła sterowego pojawił się dopiero w roku 1719.

Przekrój poprzeczny

Analizując rysunek sekcji (poniżej), widzimy dwa ważne parametry. Są nimi szerokość całkowita, czyli szerokość w najszerszym punkcie kadłuba wraz z grubością poszycia, oraz wysokość pokładu, która wraz z długością pokładu górnego oraz długością belki głównej służy do wyliczenia tonażu statku.



Na rysunku wytyczono również linię środkową kadłuba (oś), czyli płaszczyznę osi symetrii dzielącej statek na burty lewą (bakburta) i prawą (sterburta).
Wśród elementów pokazanych na przekroju poprzecznym galeonu widać również zarys wręgi, która od miejsca połączenia ze stępką biegnie do góry i jest odpowiednio wyprofilowana. Kształt ten określa wybrzuszenie kadłuba. Kolejnym elementem są belki poprzeczne występujące jako denniki lub pokładniki podtrzymujące odeskowanie pokładu. Wreszcie na zewnątrz kadłuba znajdują się pomosty burtowe - ławy tarlepowe, które oddalają olinowanie stałe - wanty od burt i osi statku.