FRANCUSKIE ŁODZIE OKRĘTOWE w XVII w.

Karrex Dyskusja rozpoczęta przez Karrex 3 lat temu


FRANCUSKIE ŁODZIE OKRĘTOWE - XVII w.

Wprowadzeniem będzie krótki fragment z artykułu na forum FOW  p. Krzysztofa Gerlacha.

W postaci "chaloup” czy "grande chaloupe” nazwa ta była przez Francuzów używana w odniesieniu do wykorzystywanych na okrętach łodzi odpowiadających angielskim „longboat” i "launch", chociaż – jak pokazałem wcześniej – z częstym brakiem konsekwencji. Zwykle z dwoma wioślarzami na każdej ławce (w sumie 18-20 wioseł), szeroka, bardzo silnie zbudowana. Pochylona rufa pawężowa, dość płaskie denniki. W XVII i XVIII wieku istniały także wielkie wersje z pokładem lub częściowym pokładem, zwane „Chaloupe pontée” albo „Double chaloupe”. Duże szalupy używane w XVI wieku u dalekich wybrzeży przez odkrywców, korsarzy i piratów, były przewożone na żaglowcach, ale z uwagi rozmiary transportowano je w postaci rozebranej, w ładowniach – te zwano „chaloupes en fagot” (dosłownie: w pęku). Z kolei odmiany tak wyspecjalizowane w operowaniu kotwicami, że wyposażone w specjalnie szyby (studnie) dla liny kotwicznej, nosiły miano „chaloupes a puit”.

 

Nie mamy planów łodzi Soleil Royal, ale już wiemy z monografii Jean-Cloude Lemineura, że rozporządzenie z 1689 r. zezwalało na trzy łodzie na okrętach pierwszej rangi o masie powyżej 1500 ton:
chaloupe (ang. longboat),
grand canot (przetłumaczone w wersji ang. na barge) i
petit canot (przetłumaczone na cutter).

Największa z nich, CHALOUPE - szalupa, była używana do wielu zadań, w szczególności do transportu kotwic, zaopatrywania okrętu zwłaszcza w wodę podczas kampanii. Była również używana do holowania okrętu w razie potrzeby np. po utracie steru lub ściągania z mielizny. Także używana do przewozu oddziałów morskich.
Szalupa opisana przez Jean-Claude Lemineura, pod koniec XVII w. miała długość 36 stóp czyli ok. 11 m i według Jeana Boudriota ważyła około 8200 funtów. Liczyła do 20 wioślarzy. Wysokość burt w zależności od długości wynosiła 6 do 8 stóp (ok. 183 - 244 cm).



GRAND-CANOT - używana do lżejszych zadań była mniejsza i mierzyła 30 stóp (ok. 9 m 15 cm).

grand-canot


PETIT-CANOT - była identycznej budowy jak grand-canot, tylko najmniejsza, mierzyła 25 stóp i 6 cali (ok. 7 m 77 cm).

petit-canot


Łodzie składowane były w luku na śródokręciu, jedna w drugiej, od największej do najmniejszej.

skladowanie

Z lewej strony autor zilustrował różnice w "kobyłce" (kołysce, podstawce) w części dziobowej i rufowej oraz rozłożenie podstaw/klinów zapasowych drzewc.

 


W monografii L'Ambitieux, która była mniejszą jednostką, jest mowa o dwóch łodziach:

Canot. A l'epoque les vaisseaux ne disposent que d'un seul canot, celui-ci a sept bancs.
Łódź. W tamtym czasie statki miały tylko jedną łódź, ta ma siedem ławek.



Chaloupe. Comporte onze bancs, retires lorsque le canot est place a l'interieur.
Szalupa. Posiada jedenaście ławek, zdejmowanych do umieszczenia łodzi w środku.

_______________________________________________________________________________________

FRANCUSKIE ŁODZIE OKRĘTOWE

Typy francuskich łodzi XVII - XIX w.:
chaloupe pontée - double chaloupe,
canot (10 -11 m),
chaloupe (11 - 13 m),
grand canot (11 - 13 m),
petite canot (8.5 - 10.4 m),
peniche (8.35 - 9.20 m),
yole (6.9 m),
riffiau (3.25 m);

CHALOUPE



/ta właśnie służyła m.in. do przewozu kotwic, stałe krążki na dziobie i rufie - w "launch" ewoluowały w ruchomy żurawik/

Szalupa przewoziła również notabli, wtedy na rufie montowano zdobne zadaszenie, rozpięte na stelażu.







Rufa z chaloupe arme

chaloupe-arme
PETIT-CANOT

petit-canot
Francuska petit-canot z końca XVIII w. - przy niemal identycznym profilu jak w brytyjskiej pinasie, mocno odmienne linie wodnic, prawie takie same jak na większych łodziach. To tłumaczy brak zapału Francuzów do używania odrębnej nazwy "péniche"

 

____________________________________________________________________________________________________

 

Na stronce
https://5500.forumactif.org/t595-modele-au-1-48-par-pierre-blanc
znalazłem świetne przykłady francuskich łodzi okrętowych.
L'ARTESIEN, 1764
/trzeba kliknąć – SPOILER/ ;-)

Fotka chaloupe (dosł. szalupa) w typie angielskiego longbota.
W kolekcjach zeszytowych błędnie nazywana BARKĄ. Barka (barge) była reprezentacyjną łodzią admirała, kapitana. Zapewne chodzi o BARKAS bo to nazwa najczęściej tłumaczona przez polskie słowniki.



Następna to grand canot z całym osprzętem (nawet trap),



kolejne dwie to petit canot.




Inne modele.






chaloupe Creole



Creole


 

_________________________________________________

CHALOUPE

W zgromadzonych w tym temacie materiałach widzimy w szalupach francuskich dwa rodzaje rolki kotwicznej tylnicy (raczej bez względu na okres, choć sądziłem, że to różnice ewolucyjne).


Przy waloryzacji szalupy, a dokładniej chaloupe z okresu Soleil Royal, 1669 - 1692 dobrze byłoby wiedzieć jak powinien (mógłby) wyglądać ten element.


W materiałach promocyjnych monografii Jean-Claude Lemineura - LA CHALOUPE DES VAISSEAUX de 1680 - 1780 na stronie Ancre, planik chaloupe - rysunek 1 (20 wioseł, ale nie wiem z którego roku, chociaż w monografii l'Ambitiex - ten jest datowany i wygląda podobnie) przedstawia krążek "wbudowany" w klepkę mocnicy rufowej.

Jest jednak sporo przykładów jak rysunek nr 2 gdzie "krążek" (jarzmo) wystaje ponad pawęż np. chaloupe do modelu dużo późniejszego Royal Louis, 1759



czy prezentowany już  l'Artesien, 1764



i podobnie na tych wizualizacjach 3D,



ale na drugim malowanie takie jakieś angielskie z czasów Victory.

Natomiast to "niskie" rozwiązanie (rysunek 1) jest
również w tym samym okresie jak

le Duc de Duras, 1765


i na jeszcze późniejszych (młodszych) jednostkach - dlatego sądziłem, że to "ewolucja".
Creole, 1827



A tu jeszcze ciekawiej - połączone wersje 1 i 2.



O wyjaśnienie tej kwestii poprosiłem p. Krzysztofa.

 

      To dość proste. Nigdy nie było pełnej jednolitości. Tak samo zresztą we Francji, jak w Anglii. W przeciwieństwie do okrętów, projektowanych przez uznanych i mianowanych konstruktorów, ich wyposażenie łodziowe leżało w gestii stoczni i wiązało się z lokalnymi tradycjami stoczniowymi, co najwyżej przychodził jakiś odgórny rozkaz, typu "zainstalować rolki do liny kotwicznej na dziobnicach i tylnicach wszystkich szalup". Poza tym preferowano różne techniki transportu kotwic przez szalupy, a zakres czynności przy kotwicach był szerszy niż sam transport. Czasem większą wygodę zapewniała rolka w tylnicy, czasem przewagę dawał żurawik (także taki wystający w tył za rufę). Trochę to też zależało od konstrukcji rufy łodzi (jej wysokości, siły wiązań). Jednak, musząc wybierać, zdecydowałbym się dla dużego okrętu z końca XVII w. na szalupę z rolką nisko umieszczoną, w tylnicy. Sądząc po modelach z epoki, Francuzi - znając i wykorzystując wszystkie odmiany - w całym okresie używania szalup z udogodnieniami dla operowania kotwicą okrętową najbardziej lubili właśnie taką wersję. Być może wiązało się to z łatwością składowania; brak elementu zdecydowanie wystającego ponad klepkę mocnicy burtowej nie groził zahaczeniem czy uszkodzeniem, np. podczas wstawiania jednej łodzi w drugą.



    Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

_________________

 

_________________

OŻAGLOWANIE

Temat będzie uaktualniany i weryfikowany - potrzebne datowania i wymiary


Łodzie okrętowe, w tym szalupa (chaloupe), były łodziami wiosłowymi,



ale jak była możliwość, mogły "chodzić" pod żaglami.


dwumasztowe łacińskie

W monografii LA CHALOUPE DES VAISSEAUX de 1680-1780 Jean-Claude Lemineura znajdziemy cztery typy ożaglowania szalup
1) dwumasztowe rejowe; 2) rozprzowe z bukszprytem i sztakslem,



3) trzymasztowe lugrowe z bukszprytem i wystrzałem, na bezanie rozprzowe i 4) dwumasztowe łacińskie.



Ożaglowanie trójmasztowej francuskiej chaloupe:

Trzy maszty, dwa z ożaglowaniem lugrowym, bezan z łacińskim i wystrzałem, bukszpryt i fok


schemat otaklowania - drzewce, żagle, olinowanie, z ożaglowaniem lugrowym i rozprzowym na bezanie


Przykłady innych ożaglowań.

dwumasztowa feluka, z ożaglowaniem łacińskim na grotmaszcie i rozprzowym na foku

Ożaglowanie innej łodzi (nie określę typu, gdyż petit canot na dużej jednostce będzie grand canot na mniejszej).



Jeszcze ożaglowanie szalupy hiszpańskiej sporo młodszej Santisima Trinidad



i moje kombinacje


lugrowe


lugrowe z bukszprytem i sztakslem

lugrowe z bukszprytem i dwoma sztakslami

gaflowe z bukszprytem i dwoma sztakslami

_________________
rosprze, rozprze - poprawność językowa mówi o rozprzu, a w "mowie" żeglarskiej znajdziemy rosprze.

__________________________________________________________________________________________________

 

Le RIVOLI, 1810

Mam fotki kompletu sześciu łodzi z francuskiej Rivoli.

klik



Trzy na śródokręciu. Największa grand canot w typie longbota.



Dwie na burtach.



I ostatnia na rufie.



Notabene bardzo ładny model.

 

_________________

L'HERMIONE, 1779

Przy rekonstrukcji L'Hermione można podpatrzeć rozwiązania m.in. belek, dulek i inne.


klik



/na stronie były fotki lepiej ilustrujące, ale już ich nie ma :-( /

Chaloup.



Grand canot.




Chaloup, grand canot, petit canot.



_____________

_________________
Pozdrawiam
Karol